Θυμάμαι την κλασική διαφήμιση τα καλοκαίρια με τον «Εσκιμώο» για την μάρκα με το παρόμοιο όνομα.
Ποτέ δεν την βρήκα πετυχημένη. Περισσότερο με θύμωνε παρά με διασκέδαζε. Ίσως επειδή παρουσίαζε μια καρικατούρα χασκογελούσα, που έπρεπε να φαίνεται «διαφορετική», για να πείσει. Και συνήθως στο κάδρο υπήρχε και άλλος ένας «κανονικός» άνθρωπος, για να γίνει πιο έντονη η διαφορετικότητα.
Τον «Εσκιμώο» τον ξαναβρήκα μπροστά μου σε ένα από τα μαθήματα Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Α.Π.Θ, στα πλαίσια των σπουδών μου στην Αρχαιολογία.
Και τον γνώρισα αρκετά. Και τον βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρουσα περίπτωση. Αυτόν και τον πολιτισμό του, τον χώρο και το περιβάλλον του, όπως και την τάξη του κόσμου του.
Το Petit Robert, καταρχήν αναφέρει: «Οι Εσκιμώοι, συγγενείς των Αλεούτιων της Σιβηρίας, ξεχωρίζουν για τα μογγολικά τους χαρακτηριστικά, το μικρό ύψος, τα μαύρα σκληρά μαλλιά και τα μικρά τους πόδια και χέρια. Κατοικούν στην αρκτική και υπο-αρκτική ζώνη της Γροιλανδίας, του Καναδά και των ΗΠΑ (Αλάσκα). Ο πληθυσμός τους είναι μόλις 50.000. Οι κυριότερες διάλεκτοι της εσκιμο-αλεούτιας γλώσσας είναι η ίνουπικ και γίουπικ. Κυνηγούν και ψαρεύουν στην τούντρα, που μένει παγωμένη εννιά μήνες. Κατοικούν σε ιγκλού, καλύβια και σκηνές. Είναι ανιμιστές και πιστεύουν στον σαμανισμό. Οι περισσότεροι έχουν εκχριστιανισθεί».
Έχω νέα.
Καταρχήν οι «Εσκιμώοι» δεν ονομάζονται έτσι. Το πραγματικό τους εθνωνύμιο είναι Ίνουιτ. Τί σημαίνει Ίνουιτ; Σημαίνει «Άνθρωποι» (Ίνουκ σημαίνει το ανθρώπινο ον).
Κατά δεύτερον, οι άνθρωποι αυτοί δεν είναι χαμένοι στα πέρατα του κόσμου (με την έννοια της απομόνωσης και της περιθωριοποίησης). Όχι. Υπάρχει η Νούναβουτ, η αναγνωρισμένη πατρίδα τους στον Καναδά.
Κι άλλα νέα.
Οι Άνθρωποι λοιπόν αυτοί, οι τόσο «ξένοι» σε εμάς, πιστεύουν πως ο κόσμος δεν υπάρχει αν δεν ανακαλυφθεί, αν δεν φανερωθεί σε αυτούς που προσπαθούν να τον κατακτήσουν με το βλέμμα, με τον λόγο ή με τις πράξεις τους.
Δηλαδή, σκέφτονται. Ναι.
Άλλη «απορία». Μα πώς μπορούν και ζουν άνθρωποι σε τέτοιο περιβάλλον;
Για τον δυτικό, λεγόμενο, πολιτισμό, που εδώ και αιώνες έχει ταυτίσει το «περιβάλλον» με κάθε λογής καρπούς και ζώα σε ανθισμένους καταπράσινους παραδείσους, το απέραντο κατάλευκο τοπία της Αρκτικής μοιάζει σχεδόν με άρνηση του περιβάλλοντος.
Ακολουθούν συγκλονιστικά νέα.
Τα καλοκαίρια είναι σύντομα, αλλά φέρνουν υπέροχη ανθοφορία της τούντρας και την ανάπτυξη τόσο των μόνιμων όσο και των ημιμόνιμων ζώων που την κατοικούν. Οι χειμώνες είναι ατέλειωτοι, φοβερά κρύοι και επιβαρύνουν πολύ τις ικανότητες των κατοίκων της Αρκτικής για επιβίωση. Στη ζώνη της τούντρας οι θερμοκρασίες κυμαίνονται από 10 έως -60 βαθμούς Κελσίου.
Το χειμωνιάτικο τοπίο διακόπτεται από τις κινούμενες μορφές ζώων και ανθρώπων και από τα ίγκλου. Η ιδιότητα του πάγου να συγκρατεί στρώματα παγιδευμένου αέρα και να λειτουργεί ως μονωτικό είναι σημαντική και για τους ανθρώπους και για τα ζώα που βρίσκουν καταφύγιο σε κοιλώματα του πάγου ή κάτω από αυτόν.
Την άνοιξη, όμως, εμφανίζονται δροσερά λιβάδια με βρύα και λειχήνες, χόρτα, χαμόδεντρα και θάμνοι με μούρα.
Ναι, οι Ίνουιτ ξέρουν και τα μούρα.
Οι Άνθρωποι αυτοί ζουν κυριολεκτικά στα όρια της Οικουμένης. Προσάρμοσαν δημιουργικά τον τρόπο ζωής τους στο τραχύ περιβάλλον της Αρκτικής. Δεν προσπάθησαν να κάνουν το αντίστροφο. Αυτό είναι μανία και χαρακτηριστικό των δυτικών ανθρώπων. Των «πολιτισμένων».
Η επικοινωνία τους με τη φύση είναι άμεση και η σχέση τους με αυτήν χαρακτηρίζεται από την μετρημένη ανθρώπινη παρέμβαση στο περιβάλλον. Η φύση ως πραγματικότητα και ως έννοια διατρέχει τον πολιτισμό τους.
Μα έχουν πολιτισμό οι Ίνουιτ;;
Είδηση βόμβα.
Έχουν Μύθους, Αφηγήσεις που απεικονίζονται στα φυλαχτά τους.
Έχουν Θεωρίες και αντιλήψεις για την ζωή. Πιστεύουν πως η σκέψη βρίσκεται εκτός, έξω από τον άνθρωπο. Η ίδια λέξη σημαίνει σκέψη και έξω, εξωτερικός κόσμος: η σκέψη, η πνοή, η ανάσα, η ψυχή ταυτίζονται με τον αέρα, τον καιρό, τον ουρανό, τον κόσμο, το σύμπαν.
Έχουν Γλώσσα. Ινούκτιτουτ είναι η γλώσσα των Ίνουιτ του Καναδά. Αποτελείται από αρκετές διαλέκτους που συγγενεύουν με άλλες που ομιλούνται στην Βόρεια Αλάσκα και την Γροιλανδία.
Έχουν Ταφικά Έθιμα. Όταν κάποιος πέθαινε, τοποθετούσαν δίπλα στο σώμα του τα σπουδαιότερα σύνεργά του: το έλκηθρο ή το καγιάκ. Σπάνια έσκαβαν τάφους, επειδή ακόμα και το κατακαλόκαιρο, το έδαφος μένει παγωμένο λίγα εκατοστά κάτω από την επιφάνεια. Το καλοκαίρι τύλιγαν το σώμα του νεκρού με δέρματα και το άφηναν πάνω στη γη ή το σκέπαζαν με σωρό από πέτρες. Το χειμώνα παράχωναν τα σώματα στον πάγο. Ο χώρος που καθοριζόταν ως «νεκροταφείου» σήμαινε ταυτόχρονα και την μετακίνηση, έστω μικρή, λίγο παραπέρα για να παραμείνει ο χώρος ιερός και άθικτος.
Έχουν Αρχιτεκτονική. Στα δικά τους μάτια τα ίγκλου είναι σύνθετα, πολύπλοκα, πολυδιάστατα. Αλλάζουν συνεχώς σχήμα, όπως τα σύννεφα στον ουρανό. Το ίγκλου διαιρείται κάθετα σε δύο χώρους: προς τη μεριά της εισόδου το νάτικ, χώρος υποδοχής και τοποθέτησης αντικειμένων και το ίκλικ, χώρος διαμονής, ύπνου, ξεκούρασης. Ενίοτε υπάρχουν και βοηθητικοί χώροι είτε ενσωματωμένοι μέσα στο ίγκλου είτε χτισμένοι ως παραρτήματα.
Και το καλύτερο για το τέλος.
Είναι και χορευτές καταπληκτικοί. Μοιράζονται τις στροφές, μοιράζονται τους ρυθμούς. Ο χορός έχει σαφείς αναφορές στον συμβολισμό του κυνηγιού, αρχίζει με αργό ρυθμό που σιγά σιγά κλιμακώνεται. Εκθέτουν το προσωπικό τους στυλ και την υπεροχή τους «με σεμνότητα, για να μην θίξουν τους άλλους».
Οι Ίνουιτ φτιάχνουν τον κόσμο τους και φτιάχνονται απ’ αυτόν, αφού τον ελευθερώνουν με τον λόγο, όπως ο γλύπτης ελευθερώνει με το κοπίδι από την πέτρα τη ζωή που κρύβεται μέσα της.
«Κρατάει την πέτρα στα χέρια: “Ποιός είσαι;” ρωτάει. “Τί κρύβεται εκεί;”. Και αγγίζοντάς την αναφωνεί: “Α, να την, μια φάλαινα!”. Ήδη κρατάει στα χέρια μια φάλαινα, και είναι η τέχνη αυτών των επιδέξιων χεριών που θα την βοηθήσει να προβάλει μέσα από την ύλη, για να αρχίζει να ζει – ό,τι και αν σημαίνει αυτό».
Η πέτρα που γίνεται φάλαινα δεν είναι πράγμα. Είναι πράξη. Είναι πράξη ζωής, όπως το τραγούδι.
«Τα τραγούδια είναι σκέψεις. Σκέψεις που βγαίνουν με την ανάσα των ανθρώπων, όταν συγκινούνται από τις μεγάλες δυνάμεις και δεν τους φτάνει πια η συνηθισμένη ομιλία».
Ίσως, για να μην πω σίγουρα, ο ωραιότερος και πιο συγκινητικός ορισμός για το τί σημαίνει τραγούδι.
Δεν ξέρω αν η διαφήμιση εκείνη παίζεται ακόμα.
Ξέρω όμως γιατί, τελικά, δεν την βρήκα ποτέ αστεία. Ή έστω, χαριτωμένη.
Βιβλιογραφία:
Boas Franz, The Central Eskimo, 1964
McMillan Alan, Native Peoples and Cultures of Canada, 1995
Williams Stephen, The Inuit Today, 1985
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου